Dysfunkcje rodzin i ich skutki

Rodzina stanowi podstawową komórkę społeczną. Jej zadaniem jest zaspokajanie potrzeb jej członków, zarówno w charakterze jednostkowym, jak również ogólnospołecznym. Głównymi cechami rodziny są wspólnotowość i systemowość. W przypadku gdy, któraś z tych cech jest w niewystarczającym stopniu realizowana, mamy do czynienia z rozwojem dysfunkcji. W ich wyniku których rodzice nie są w stanie zaspokoić potrzeb swojego potomstwa, a dzieci zostają niejako pozostawione same sobie. Należy tutaj zaznaczyć, że to właśnie stabilność środowiska rodzinnego stanowi niezwykle istotny czynnik w stabilności emocjonalnej dziecka oraz jego zdrowiu psychicznym. Rodziny, w których pojawiają się takie dysfunkcje, nazywane są inaczej rodzinami niewydolnymi wychowawczo, patologicznymi lub rodzinami z problemami. Dzieci pochodzące z takich rodzin często mają problemy z lękami, utratą poczucia bezpieczeństwa, nerwicą i rozwojem zachowań aspołecznych. 

Podstawowe funkcje pełnione przez rodzinę

Funkcja socjalizująca ma za zadanie wprowadzanie do społeczeństwa nowych obywateli, którym zostały przekazane normy, wzory zachowania, zwyczaje i wzory kultury obowiązujące w danym społeczeństwie. W momencie gdy nie jest ona odpowiednio realizowana u dzieci i młodzieży mogą wystąpić dewiacje w zachowaniu, przejawiające się brakiem respektowania norm, wzorów zachowań i wartości przyjętych w danym społeczeństwie. Wychowankowie takich rodzin mogą przejawiać w dorosłym życiu egocentryzm, egoizm i bierność społeczną i kulturową.

Funkcja psychohigieniczna odpowiada za zapewnienie poczucia stabilizacji i bezpieczeństwa członkom rodziny. Umożliwia im wymianę uczuć i myli oraz gwarantuje równowagę emocjonalną i dobre warunki dla rozwoju osobowości. Zaburzenia w realizowaniu funkcji psychohigienicznej skutkują zachwianiem poczucia bezpieczeństwa u dzieci, obniżeniem ich podatności na frustrację, a także niezrównoważeniem psychicznym.

Charakterystyka rodziny dysfunkcyjnej

Rodziny dysfunkcyjne bardzo często są wynikiem pokoleniowego procesu. Dzieci wychowywane w takich rodzinach często przenoszą cechy dysfunkcjonalne jakie wynieśli ze rodzin, w których się wychowali, do swoich własnych związków i rodzin. Z tego powodu rodziny dysfunkcjonalne tkwią niejako w błędnym kole.

Rodziny dysfunkcyjne bardzo często zaprzeczają swoim problemom, opierając się jedynie na własnych siłach i korzystając z patologicznych wzorców. Brak w nich intymności, nawiązywania prawdziwego kontaktu i szczerych rozmów. Naruszane w niej są indywidualne granice, a także występują problemy z zaspokajaniem potrzeb zarówno rodziców, jak i dzieci. Bardzo często jednostka musi poświęcać się dla rodziny, co skutkuje dodatkowymi trudnościami w opuszczeniu odseparowaniu się on niej. Z drugiej strony dzieci wychowywane w rodzinach dysfunkcyjnych bardzo często wstydzą się ich.

Innymi cechami jakie można przypisać rodzinom niewydolnym wychowawczo są: sztywne zasady kontroli, perfekcjonizm i oskarżenia wobec jej członków, zaprzeczanie konfliktom, a także utrzymywanie jawnych kłamstw i tajemnic.

Dzieci wychowywane w takich rodzinach często są narażane na stres, przemoc we wzajemnych relacjach i zaniedbanie fizyczne i psychiczne. W dorosłym życiu mogą mieć trudności w kontaktach interpersonalnych i tworzeniu trwałych związków, które będą opierać się na zaufaniu i bliskości z partnerem.

Przyczynami dysfunkcji rodzin mogą być m.in.:

·       Trudne warunki społeczno-ekonomiczne

·       Zaburzona struktura rodziny

·       Niskie kompetencje rodzicielskie

Trudne warunki ekonomiczne

Utrata pracy, a co za tym idzie regularnych dochodów, powoduje do znacznego pogorszenia jakości życia rodziny. Rodzice nie są w stanie zapewnić sowim dzieciom odpowiednich warunków do rozwoju. Co więcej przedłużające się bezrobocie jest przyczyną stresu i pojawiania się konfliktów pomiędzy małżonkami. Niemożność sfinansowania zajęć pozalekcyjnych lub kolonii, powoduje że dzieci mogą zacząć ograniczać swoje kontakty z rówieśnikami, z powodu obawy przed odrzuceniem z powodu swoje sytuacji materialnej. Dodatkowo napięta sytuacja w rodzinie, przedłużający się stres i niepokój, często popycha rodziców w stronę nałogów, np. alkoholizmu. Z kolei dzieci, pragnąc zaspokoić swoje potrzeby egzystencjalne i poczuć się potrzebne, wkraczają na drogę przestępstw.

Uzależnienia

Uzależnienia występujące zarówno u rodziców jak i dzieci z całą pewnością posiadają negatywny wpływ na funkcjonowanie rodziny. Do najczęstszych z nich należy uzależnienie alkoholowe, które może dotyczyć nie tylko mężów/ojców, ale również żon/matek. Innymi rodzajami uzależnień destrukcyjnie wpływających na rodziny są m.in.: uzależnienie od narkotyków, uzależnienie od hazardu lub uzależnienie od serwisów społecznościowych – jest to nowy rodzaj uzależnienia, który obecnie mocno zyskuje  na znaczeniu.

Uzależnienie od alkoholu

Alkoholizm wpływa negatywnie na poziom materialno-bytowy i kulturowy rodziny. Awantury i agresja, zarówno psychiczna i fizyczna, powodują zachwianie poczucia bezpieczeństwa jej członków. W rodzinach, w których występuje taki problem, mamy do czynienia z nerwową atmosferą, wypełnioną napięciami i niepokojem. Zaburzone relacje z rodzicami i stosunki uczuciowe, powodują, że dzieci narażone są na nieprawidłowy rozwój psychospołeczny. Rodzice często przestają interesować się własnym dzieckiem, które tym samym traci szansę na zaspokojenie własnych potrzeb i otrzymanie akceptacji w rodzinie. Przekłada się to na zaburzenia zachowania i objawy niedostosowania społecznego. Dzieci pochodzące z takich rodzin są nieufne w stosunku do otaczającego je świata i dorosłych. W szkole mogą wykazywać problemy dydaktyczne i wychowawcze. Bardzo często takie zachowania są próbą zwrócenia na siebie uwagi i prośbą o pomoc. Aby pomóc takim dzieciom niezbędne jest zorganizowanie sytuacji społecznej, w ramach której będzie znajdować się działalność profilaktyczna i terapeutyczna.

Profesjonalna pomoc jest w  tym przypadku bardzo istotna, ponieważ dzieci alkoholików bardzo często same wpadają w nałóg!!

Uzależnienie od narkotyków

Uzależnienie od narkotyków, zarówno u dorosłych, jak i u dzieci jest przyczyną ogromnych zaburzeń w funkcjonowaniu rodziny. Jeśli dotyczy dorosłych, uniemożliwia im stworzenie własnym dzieciom odpowiednich warunków do rozwoju i nauki, a w niektórych przypadkach nawet zapewnienie tak podstawowych rzeczy, jak wystarczająca ilość pożywienia. U dzieci, może być wynikiem niewłaściwych relacji pomiędzy członkami rodziny lub brak zaufania i wiary w pomoc ze strony rodziców.

Obecnie wiele rodzin ma problem ze stworzeniem dostatecznej ilości relacji pomiędzy swoimi członkami. W takim przypadku dzieci i młodzież często uczą się, że jedynym sposobem na zwrócenie na siebie uwagi jest przysparzanie kłopotów innym swoim zachowaniem. Co więcej dzieci często sięgają po narkotyki aby zmienić swoje postrzeganie rzeczywistości lub siebie.

Osoby, będące uzależnione od narkotyków,  zwykle nie posiadają odpowiedniego przygotowania do prowadzenia samodzielnego życia. Są nieodpowiedzialne, a wysoki stopień uzależnienia od rodziny dodatkowo zaburza ich funkcjonowanie. Co więcej, w niektórych przypadkach gdy osoba uzależniona próbuje podjąć bardziej samodzielne życie, w rodzinie dochodzi do kryzysu. Kryzys w rodzinie skutkuje podjęciem przez nią szeregu nieprzemyślanych zachowań. To z kolei utwierdza otoczenie w przekonaniu o niezdolności takiego człowieka do większej samodzielności w życiu i w wyniku tego osłabia kryzys. Wynika to z faktu, że w takich rodzinach mamy do czynienia nie tylko z lękiem oddzielenia od rodziny przez osoby uzależnione, ale także z lękiem przed utratą ze strony rodziny.

Rodziny niepełne

Rozbicie rodziny, które powstaje w wyniku separacji, rozwodu lub śmierci jednego z małżonków, jest sytuacją stresującą dla jej członków i prowadzi do pojawienia się lęku i obaw dotyczących przyszłości. Z jednej strony rodzice, którzy chcą wynagrodzić dziecku dotychczasowe trudności mogą zacząć postępować niezgodnie ze swoimi zasadami wychowawczymi, z drugiej dzieci z rozbitych rodzin często zaczynają naruszać normy prawne. Brak któregokolwiek z rodziców wpływa w negatywny sposób na rozwój intelektualny, moralny, płciowy i psychospołeczny.

Nieprawidłowe postawy rodzicielskie

Postawy rodzicielskie, które reprezentują rodzice mają ogromny wpływ na rozwój dziecka. Matka stanowi pierwszą i najważniejszą osobę w życiu każdego dziecka. Z powodu tego, że to właśnie matka opiekuje się nim od urodzenia, wytwarza się pomiędzy nią na dzieckiem bardzo silna więź emocjonalna. W przypadku rodzin z ograniczonym kontaktem emocjonalnym, dzieci stają się oziębłe. Z kolei dzieci odrzucane przez matki, są ambiwalentne uczuciowo i antysocjalne.

Wraz ze wzrastaniem dziecka, coraz większą rolę w jego życiu odgrywa ojciec. Dobre relacje z ojcem i wywiązywanie się z obowiązków rodzicielskich przez mężczyzn, zapewniają dzieciom poczucie bezpieczeństwa i szczęście. W momencie gdy dziecko ma słaby kontakt ze swoim tatą, może pojawić się u niego lęk i stały niepokój.

Pozytywne postawy rodzicielskie	Negatywne postawy rodzicielskie
Akceptująca Współdziałająca Uznająca prawa Dająca rozumną swobodę	Odrzucająca Nadmiernie wymagająca Unikająca Nadmiernie chroniąca

 

Postawa odrzucająca – ciągła krytyka, otwarte mówienie dziecku, że jest niechciane i nielubiane, okazywanie jedynie negatywnych form kontaktu emocjonalnego, stosowanie żelaznych zasad, których przekroczenie grozi surową karą - w jej wyniku dziecko staje się wrogie i odczuwa izolację społeczną. W niektórych przypadkach zaczyna przejawiać zachowania antyspołeczne, a w przyszłości może mieć problemy z wyrażaniem swoich wyższych uczuć

Postawa nadmiernie wymagająca – nadmierna uwaga skupiona na dziecku, oczekiwanie od dziecka realizacji swoich niespełnionych marzeń, wymaganie odnoszenia samych sukcesów i bycia wzorem do naśladowania dla innych – dzieci wychowywane w ten sposób są lękliwe, niepewne. Wątpią we własne siły i często towarzyszy im strach przed działaniem

Postawa unikająca – nieobecność rodziców, ograniczanie kontakt z dzieckiem, danie dzieciom dużo swobody, nieokazywanie uczuć wobec dziecka, nieodpowiedzialność w stosunku do swojego dziecka i zaniedbywanie jego potrzeb – skutkuje brakiem zdolności nawiązywania trwałych więzi przez dzieci. Dziecko może stać się agresywne w stosunku do swojego otoczenia, a w niektórych przypadkach rozwinąć w sobie psychopatię lub socjopatię

Postawa nadmiernie chroniąca – nadmierna koncentracja uwagi rodziców na dziecku, spełnianie wszystkich zachcianek dziecka, bycie w stosunku do dziecka zbyt uległym i troskliwym – takie dzieci czują się bardzo wartościowe, pewne siebie i egoistyczne. W samotności jednak staje się niepewne. Co więcej w dorosłości, bardzo późno zyskuje sprawną samodzielność.

Podsumowując

Rodzina niewątpliwie odgrywa istotną rolę w życiu każdego człowieka. Wszystkie dysfunkcje jakie w niej występują skutkują rozwojem wielu zaburzeń i nieprawidłowości, nie tylko w jej funkcjonowaniu ale także w późniejszym życiu dzieci. Z tego powodu niezwykle istotne jest zapewnienie wsparcia takim rodzinom i wychowywanym w nich dzieciom. Bagatelizowanie tego problemu prowadzi jedynie do postawania kolejnych patologii i dewiacji społecznych. 

AN 

Bibliografia: 

Karolina Sigda, Renata Matusiak, Dysfunkcjonalność współczesnej rodziny skutkiem różnego rodzaju uzależnień; Społeczeństwo i Rodzina nr 46 (1/2016) / s. 143–154 / ISSN 1734-6614

Tatiana Kopciał. "Wybrane przyczyny dysfunkcjonalności rodziny". Roczniki Teologiczne 10:95-107