Słysząc kolory – niezwykły świat synestezji

Czy kiedykolwiek spotkaliście ludzi, u których dotyk wywoływał również wrażania smakowe lub widząc określony kolor słyszeli jego dźwięk? Jeśli tak, to prawdopodobnie mieliście do czynienia z synestetami. Zjawisko synestezji jest rzadko spotykane, a osoby które go doświadczają zwykle odbierają otaczający ich świat w sposób niezwykły i niedostępny dla innych ludzi.

Czym jest synestezja?

Samo określenie pochodzi od greckich słów: syn – razem oraz aistesis – odczucie. Według słownika języka polskiego PWN synestezja to „odbieranie wrażeń zmysłowych różnego typu przy bodźcu działającym na jeden tylko zmysł”. W praktyce polega to np. na widzeniu kolorów podczas słuchania muzyki, czuciu określonego smaku w trakcie dotykania jakiejś powierzchni lub przypisywaniu konkretnych barw poszczególnym literom lub cyfrom. Należy jednak pamiętać o tym, że chociaż wiele zwykłych ludzi łączy np. smak z dźwiękiem lub kształtem, nie jest to synestezja.

Synestezja może dotyczyć wszystkich zmysłów (wzrok, słuch, węch, smak, dotyk) w bardzo różnych kombinacjach. Najczęściej spotykana jest synestezja dwóch zmysłów (synestezja dwumodalna), np. wzroku i słuchu, ale możemy spotkać osoby, które łączą trzy, a nawet cztery zmysły (synestezja wielomodalna).

Richard E. Cytowic, po zbadaniu wielu przypadków osób doświadczających synestezji wyróżnił pięć kryteriów jej diagnozowania, do których zaliczył:

1.       Mimowolność – brak możliwości kontroli swoich wrażeń zmysłowych

2.       Projekcja – wyobrażenia zmysłowe są postrzegane jako projekcje zewnętrzne, znajdujące się blisko twarzy lub ciała

3.       Trwałość i niepowtarzalność

4.       Pamięć

5.       Emocje – osoby doświadczające synestezji posiadają silne uczuciowe przekonanie o realności wrażeń zmysłowych, których doświadczają

Czym spowodowana jest synestezja?

Jak do tej pory nie udało się jednoznacznie ustalić przyczyny synestezji. Jedna z teorii sugeruje istnienie dodatkowych połączeń nerwowych pomiędzy określonymi strukturami mózgu, inna mówi o specyficznym funkcjonowaniu połączeń nerwowych w mózgach syntestetów.

Ramacandran i Humbbard twierdzili, że synestezja jest wynikiem istnienia skrzyżowanych połączeń pomiędzy odrębnymi okolicami mózgu, które nawzajem powodują wzrost swojej aktywności. Bragdon i Gamon zwrócili uwagę na fakt, że podczas doświadczenia synestycznego zmniejsza się przepływ krwi w korze mózgowej lewej półkuli, a zwiększa w układzie limbicznym odpowiadającym za docierające do nas wrażenia zmysłowe.

Natomiast jednego wszyscy naukowcy są pewni: synestezji nie można wytrenować lub udawać. Jedynym sztucznym sposobem na wywołanie podobnych doświadczeń jest zażycie narkotyków np. LSD, ale uzyskany efekt jest krótkotrwały.

Czy synestezja jest chorobą?

Dawniej uważano ją za schorzenie, ale obecnie nie znajdziemy jej ani w klasyfikacji DSM, ani ICD. Szacuje się, że może ona występować raz na dwa tysiące przypadków, jednakże nie są to dokładne wyniki. Problemy z ustaleniem faktycznej ilości synestetów w społeczeństwie, utrudnia dodatkowo fakt, że często ukrywają oni swoje zdolności, aby nie być odbierani przez swoje otoczenie jako dziwacy.  

Słynni synesteci  

Do znanych synestetów należą m.in. kompozytorzy: Nikołaj Rimski-Korsakow, Aleksandr Skriabin,  Franciszek Liszt, malarze: Eugène Delacroix, Wassily Kandinsky, poeci: Arthur Rimbaud i Charles Baudelaire oraz pisarz Vladimir Nabokov. Współczesną artystką, u której stwierdzono synestezje jest piosenkarka Billie Eilish.

Na wyróżnienie zasługuje również dziennikarz Sołomon Szerieszewski, który cechował się niezwykłą pamięcią. Doświadczał on synestezy wielomodalnej, która umożliwiała mu zapamiętywanie dowolnie długiej listy słów i liczb, a także samego momentu zapamiętywania, w tym ubioru i pozycji badacza. Wspominając o Szerieszewskim warto zwrócić uwagę na to, że pomimo braku naukowych dowodów na lepszą pamięć u synestetów, posiadane przez nich zdolności mogą umożliwiać im łatwiejsze i efektywniejsze stosowanie popularnych mnemotechnik.

Podsumowanie

Synestezja jest z całą pewnością bardzo ciekawym i wartym zbadania zjawiskiem. Dzięki niej synesteci mają możliwość postrzegania świata w zupełnie nowy sposób. Z kolei jej specyficzny charakter, który wiąże się z dodatkowymi trudnościami przy badaniach, powoduje, że staje się ona tym bardziej interesująca.

AN

 

Bibliografia

1.       synestezja – Słownik języka polskiego PWN

2.       Magdalena Szubielska. "Wpływ kontekstowego bodźca dotykowego na percepcję smaku czekolady". Rocznik Kognitywistyczny 11:45-54

3.       Joanna  Rząsa, Ewa  Mróz. "Różnice w odbiorze świata poprzez zmysły. Niewidomi i synesteci ". Rocznik Kognitywistyczny 5:145-150

4.       Emilia  Zabielska. "Synestezja typu grafem-kolor – studium przypadku". Rocznik Kognitywistyczny 4:223-228

5.       Emilia  Mielniczuk, Iwona  Kowalska. "Szereszewski – mnemoniczny geniusz ". Rocznik Kognitywistyczny 4:107-111

6.       Synestezja – Wikipedia, wolna encyklopedia

7.       Sołomon Szerieszewski – Wikipedia, wolna encyklopedia

8.       Billie Eilish – Wikipedia, wolna encyklopedia